ตอนที่ 1 สยามมกุฎราชกุมาร: สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร

1.2 พระราชพิธีโสกันต์ ทรงผนวช และพระราชกรณียกิจ

เมื่อพุทธศักราช 2433 สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร มีพระชนมายุครบ 13 พรรษา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีพระราชพิธีโสกันต์สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ตั้งแต่วันที่ 18 มกราคม ถึง 25 มกราคม พ.ศ. 2433 รวม 8 วัน

โดยวันที่ 18 เป็นวันตั้งน้ำวงด้าย เริ่มพระราชพิธี

วันที่ 19 เวลาเช้า จุดเทียนชัย

วันที่ 19 เวลาบ่าย วันที่ 20 และวันที่ 21 แห่เสด็จมาทรงฟังพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์

วันที่ 22 เวลาเช้า จรดพระกรรบิดกรรไกรโสกันต์

วันที่ 22 เวลาบ่าย วันที่ 23 และวันที่ 24 พิธีสมโภช

และวันที่ 25 เวลาเช้า ลอยพระเกศา จึงเสร็จสิ้นการพระราชพิธีโสกันต์

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเตรียมส่งพระกรสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ลงประทับเสลี่ยงงาในกระบวนแห่สมโภช ณ เกยพระที่นั่งอาภรณ์ภิโมกข์ปราสาท ในพระราชพิธีโสกันต์ คราวที่ 20
วันที่ 22 มกราคม พ.ศ. 2433

สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ในการสมโภชเนื่องในพระราชพิธีโสกันต์ พ.ศ. 2433

ต่อมาสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ได้ทรงผนวชเป็นสามเณร เมื่อวันที่ 10 กันยายน พ.ศ.2434 โดยมีพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ เป็นพระอุปัชฌาย์ ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกอบพิธีสมโภช ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม ในวันที่ 9 กันยายน และให้จัดกระบวนแห่เป็นกระบวนสำหรับพระเกียรติยศในวันที่ 10 กันยายน ซึ่งเป็นวันทรงผนวช สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ประทับ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร จนลาผนวชเมื่อวันที่ 22 มกราคม พ.ศ.2434

สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงผนวชเป็นสามเณร พ.ศ. 2434
ฉายที่หน้าพระอุโบสถวัดบวรนิเวศวิหาร พร้อมด้วยพระเจ้าลูกเธอ สมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ
(ต่อมาคือพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว)

สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวให้ทรงประกอบพระราชกรณียกิจแทนพระองค์ตั้งแต่ครั้งเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ เมื่อทรงพระเยาว์ โดยโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ เสด็จออกรับฎีกาที่ราษฎรทูลเกล้าฯ ถวาย ตลอดจนเสด็จไปในการพระราชพิธีและพิธีต่าง ๆ เช่น พระราชพิธีเผด็จศกมหาสงกรานต์ การบำเพ็ญพระราชกุศลถวายพระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก การบำเพ็ญพระราชกุศลในวันคล้ายวันประสูติพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว การเชิญพระอัฐิกรมสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์ (สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี) ทำบุญสดับปกรณ์ การบำเพ็ญพระราชกุศลในวันวิสาขบูชา ต่อมาเมื่อได้สถาปนาพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร นอกจากจะทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจดังเดิมเหมือนเมื่อครั้งเป็นสมเด็จพระลูกยาเธอแล้ว ก็ได้เสด็จพระราชดำเนินติดตามพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวไปทรงประกอบพระราชกรณียกิจในการต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง เสด็จประพาสหัวเมืองเยี่ยมเยือนทุกข์สุขราษฎร รวมถึงปฏิบัติพระราชกรณียกิจในฐานะสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เช่น เสด็จออกรับอาร์ชดยุกลิโวโปลด์แห่งออสเตรียและคณะ พร้อมพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชเทวี ทรงเป็นสภานายกกรรมสัมปาทิกหอพระสมุดวชิรญาณ เสด็จพระราชดำเนินไปพระราชทานรางวัลแก่นักเรียนโรงเรียนสุนันทาลัย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร
พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ ฉายพระรูปกับพระเจ้าซาร์ นิโคลัสที่ 2 เมื่อครั้งทรงเป็นมกุฏราชกุมารแห่งรัสเซีย
ณ พระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร พระราชวังบางปะอิน พ.ศ. 2433

นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระดำริที่จะจัดการทหารบกทหารเรือให้เรียบร้อยเป็นระเบียบแบบแผน จึงโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งตำแหน่ง ผู้บัญชาการทั่วไป ซึ่งตรงกับตำแหน่งภาษาอังกฤษว่า คอมมานเดออินชิฟ โดยให้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร รับตำแหน่ง แต่โดยที่ทรงเห็นว่ายังทรงพระเยาว์ จึงให้ตราพระราชบัญญัติตั้งกรมทหารควบคู่ไว้ด้วยเพื่อช่วยการจัดระเบียบให้เป็นแบบแผนเดียวกัน

สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร
ทรงเครื่องแบบเต็มยศนายร้อยโท นายทหารพิเศษ แห่งกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์

ด้วยเหตุที่เป็นพระราชโอรสพระองค์ใหญ่ผู้เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยและได้ประกอบพระราชกรณียกิจไม่ห่างเบื้องพระยุคลบาทพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสมอมา จึงปรากฏว่าสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร สนิทเสน่หากับพระราชบิดายิ่งนัก ดังที่ทรงพระราชนิพนธ์ลงหนังสือพิมพ์วชิรญาณว่า

รักใครจะรักแม้น ชนกนารถ

รักบ่ออยากจะคลาศ สักน้อย

รักใดจะมิอาจ เทียมเท่า ท่านนา

รักยิ่งมิอยากคล้อย นิราศแคล้วสักวัน

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ​

สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร​

----------------------------------------------------------------

โปรดติดตามตอนไปในตอนที่ 1.3 เสด็จสวรรคต

ผู้เรียบเรียง นางสาวณัฏฐา กล้าหาญ นักจดหมายเหตุชำนาญการ และนางสาวพุธิตา ขำบุญลือ นักจดหมายเหตุปฏิบัติการ

คณะทำงานด้านการจัดการองค์ความรู้ของสำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ

อ้างอิง

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 1 แผ่นที่ 12 วันอาทิตย์ เดือนสี่ แรมสิบห้าค่ำ ปีวอก ฉศก 1246 หน้า 1 เรื่องที่ 2 การทำบุญพระบรมอัฐ.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 1 แผ่นที่ 20 วันอาทิตย์ เดือนหก แรมสิบสองค่ำ ปีระกา สัปตศก 1247 หน้า 175 เรื่องราษฎรทูลเกล้าฯ ถวายฎีกา.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 1 แผ่นที่ 22 วันอาทิตย์ เดือนเจ็ด ขึ้นสิบสองค่ำ ปีระกา สัปตศก 1247 หน้า 199 เรื่องราษฎรทูลเกล้าฯ ถวายฎีกา.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 1 แผ่นที่ 24 วันอาทิตย์ เดือนเจ็ด แรมสิบค่ำ ปีระกา สัปตศก 1247 หน้า 214 เรื่องวิสาขบูชา.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 1 แผ่นที่ 32 วันอาทิตย์ เดือนแปด แรมเจ็ดค่ำ ปีระกา สัปตศก 1247 หน้า 283 เรื่องทำบุญพระอัฐกรมสมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 1 แผ่นที่ 38 วันอาทิตย์ เดือนสิบ ขึ้นค่ำ ปีระกา สัปตศก 1247 หน้า 336 เรื่องการทำบุญพระบรมอัฐพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุลาโลกย์.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 4 แผ่นที่ 4 วันอาทิตย์ เดือนห้า แรมสิบค่ำ ปีกุน นพศก 1249 หน้า 25 - 28 เรื่องประกาศจัดการทหาร.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 5 แผ่นที่ 31 วันอาทิตย์ เดือนสิบเอ็ด แรมแปดค่ำ ปีชวด สัมฤทธิศก 1250 หน้า 263 - 264 เรื่องตั้งกรรมสัมปาทิกหอพระสมุดวชิรญาณ.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 5 แผ่นที่ 34 วันอาทิตย์ เดือนสิบสอง ขึ้นสิบห้าค่ำ ปีชวด สัมฤทธิศก 1250 หน้า 295 เรื่องเอช.อาร.เอช.อาชดุกลิโวโปลด์เข้าเฝ้า.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 6 แผ่นที่ 51 วันที่ 30 มีนาคม รัตนโกสินทรศก 108 หน้า 454 - 455 เรื่องพระราชทานรางวัลนักเรียนโรงเรียนสุนันทาลัย.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 7 แผ่นที่ 41 วันที่ 11 มกราคม รัตนโกสินทรศก 109 หน้า 363 เรื่องกำหนดการโสกันต์ สมเด็จพระบรมโอรสาธิ ราชสยามกุฎราชกุมาร.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 8 แผ่นที่ 25 วันที่ 20 กันยายน รัตนโกสินทรศก 110 หน้า 221 เรื่องการทรงพระผนวชสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชสยามกุฎราชกุมารเป็นสามเณร.

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 8 แผ่นที่ 43 วันที่ 24 มกราคม รัตนโกสินทรศก 110 หน้า 393 เรื่องข่าวสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชลาพระผนวช.

ภาพ : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพชุดหอพระสมุดวชิรญาณ ภ.001 หวญ.26/35 ภาพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร.

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพชุดหอพระสมุดวชิรญาณ ภ.003 หวญ.10/3 ภาพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ ฉายพระรูปกับพระเจ้าซาร์นิโคลัสที่ 2 เมื่อครั้งทรงเป็นมกุฎราชกุมารแห่งรัสเซีย ณ พระที่นั่งอุทยานภูมิเสถียร พระราชวังบางปะอิน.

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพชุดหอพระสมุดวชิรญาณ ภ.003 หวญ.45/5 ภาพสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ในการสมโภชเนื่องในพระราชพิธีโสกันต์.

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพชุดหอพระสมุดวชิรญาณ ภ.003 หวญ.45/8 ภาพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเตรียมส่งพระกรสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ลงประทับเสลี่ยงงาในขบวนแห่สมโภช ณ เกยพระที่นั่งอาภรณ์ภิโมกข์ปราสาท ในพระราชพิธีโสกันต์.

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพชุดหอพระสมุดวชิรญาณ 23M00022 ภาพสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงเครื่องแบบเต็มยศนายร้อยโท นายทหารพิเศษแห่งกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์.

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพชุดหอพระสมุดวชิรญาณ 23M00026 ภาพสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร.

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพชุดหอพระสมุดวชิรญาณ 23M00029 ภาพสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงผนวชเป็นสามเณร ฉายที่หน้าพระอุโบสถวัดบวรนิเวศวิหาร พร้อมด้วยพระเจ้าลูกเธอ สมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ.

#องค์ความรู้จากจดหมายเหตุ